In september 2021 werden ruim 20 vrijwilligers gevonden die zich wilden ontfermen over de immense hoop erfgoed in onze aloude school. En ‘hoop’, dat mag u letterlijk nemen. Op drie propvolle zolders en in een vochtige kelder lag werkelijk álles door elkaar, het resultaat van vijf jaar verbouwingen op campus Patersstraat, waarbij verschillende depots noodgedwongen werden verhuisd, bij elkaar gezet, nog eens verhuisd enzovoort … Dat gebeurde niet altijd even doordacht, maar het belangrijkste was dat het meeste uiteindelijk wel bewaard is gebleven.

Eerst werd er afgestoft, gepoetst en vooral: gesorteerd in deelcollecties. Vervolgens werd gestart met een basisregistratie. Daarnaast werd veel praktisch werk gedaan: rekken gemonteerd, museumschuim gesneden, zuurvrije dozen gevouwen enz. De opstart gebeurde onder leiding van Erfgoed Noorderkempen en met advies van o.a. Kadoc KU Leuven, Histories vzw en Cultureel Erfgoed Annuntiaten Heverlee (de referentie op vlak van schoolerfgoed). Intussen wordt ook samengewerkt met Parcum – het expertisecentrum voor religieuze kunst en cultuur – en met Sofie Wilder en Marieke Verboven van de Turnhoutse musea. Verder geniet onze groep de onmisbare steun van de technische dienst en de poetsploeg van de school en ook met een ‘voogdij houdende’ directeur als Peter Ennekens mogen we ‘onze pollekes kussen’.

Waarderen
Nog twee stappen te gaan. Twee stappen die ons nog járen werk zullen bezorgen, maar laten we dát nu net niet zo erg vinden.

Intussen is de waardering van start gegaan. Per deelcollectie worden eerst de uitschieters naar boven uitgehaald. Dit zijn de stukken met de meeste waarde. Opgelet: dit kan financiële of artistieke waarde zijn, maar evengoed historische of volkskundige waarde. Is iets rechtstreeks verwant aan de geschiedenis van onze school of de zusters, dan betekent dat een grote ‘plus’, uiteraard. Deze uitschieters krijgen een plaats in één van onze depots, bijvoorbeeld de ‘Collectieruimte’. De school heeft geïnvesteerd in duurzame depotrekken en -bakken; Erfgoed Noorderkempen zorgde onder meer voor zuurvrije archiefdozen.

Meestal zijn er ook uitschieters naar beneden. Dit kan minderwaardig materiaal zijn dat per toeval in een doos met betere stukken is gesukkeld. Of een beschadigd exemplaar van iets waarvan we eerder al een veel betere versie naar de Collectieruimte hadden gebracht. Ook onnodige dubbels worden er best uitgehaald. Naast de uitschieters in beide richtingen is er een grote middengroep die door een werkgroep ‘gewaardeerd’ zal worden. Zo’n werkgroep bestaat uit een aantal vrijwilligers, aangevuld met externe (en soms interne) specialisten. Voor het textiel kan dit bijvoorbeeld een textielrestaurateur zijn en een gepensioneerde leerkracht Mode. Voor religieuze voorwerpen willen de mensen van Parcum ons helpen, voor papieren archief is dat Kadoc KU Leuven en ga zo maar door. De werkgroep per deelcollectie bespreekt of objecten en documenten uit de ‘middengroep’ eveneens bijgehouden of alsnog afgestoten worden.

Dubbele exemplaren waarvoor we interesse bij het grote publiek verwachten, zullen na afloop op een ‘collectiemarkt’ of via een veilingsite verkocht worden. De opbrengst gaat integraal naar de aankoop van duurzaam opbergmateriaal of naar conservatie en restauratie van objecten. Voor u uw jas en geldbeugel mee grist: zo’n verkoop zal ten vroegste voor volgend jaar zijn. Met ruim 25 deelcollecties, waarvan sommige uit meer dan duizend stukken bestaan, zijn we nog wel even zoet.

Valoriseren
De officiële naam van de vierde en laatste stap – valoriseren – vulgariseerden wij al tot ‘beheren & ontsluiten’. Ontsluiten kan fysiek en digitaal zijn. Digitaal denken we aan het Kempens Erfgoedportaal, de schoolwebsite en de facebookpagina van Collectie Heilig Graf. Fysiek kan dat om de paar jaar een deelname aan Open Monumentendag of Erfgoeddag zijn, maar evengoed een gelegenheidstentoonstelling of enkele permanente en wisselende toonkasten op één of meer schoolcampussen. In de Patersstraat komen enkele ‘kunstgangen’ en met kleine groepjes zou zelfs de Collectieruimte bezocht kunnen worden. Let wel: fatsoenlijk ontsluiten kan pas na de waarderingsfase; ook hiervoor zal u dus nog even geduld moeten hebben.

Activiteiten organiseren, objecten selecteren, beschrijven en tentoonstellen zal door de vrijwilligers gebeuren, net als het duurzaam opbergen achteraf. Professionele of amateurhistorici begeleiden die iets willen raadplegen of zelf onderzoek verrichten, ook dat kan op termijn tot hun takenpakket behoren.

Amateurs, maar nooit amateuristisch
Toen we in september 2021 van start gingen, kregen al onze vrijwilligers een stoomcursus depotzorg. Tijdens het eerste werkjaar leerde Cor Vanistendael, toenmalig begeleider bij Erfgoed Noorderkempen, ons verder het klappen van de zweep. Ook nu doen we nog regelmatig beroep op de opvolgers van Cor: oud-leerling Lotte Engelen en Marina Fedorova (werknemers bij Erfgoed Noorderkempen).

Daarnaast proberen we een paar keer per jaar een bezoek aan een professionele erfgoedinstelling te brengen. Zo waren we al te gast in het gerenommeerde archief van Kadoc KU Leuven, bij Cultureel Erfgoed Annuntiaten Heverlee, bij Parcum en in het depot van de Turnhoutse musea. Deze partners kwamen ook al meer dan eens op plaatsbezoek.

Ikzelf, als coördinator, ging nog verder op verkenning in de Erfgoedbibliotheek, het Architectuurarchief en (het archief van) het Letterenhuis in Antwerpen en in het Onderwijsmuseum in Dordrecht (NL). Ook de informatie uit nascholingen van o.a. Histories vzw en Monumentenzorg probeerde ik steeds aan de vrijwilligers door te spelen. Bijzonder leerrijk was de week ‘werkstage’ die ik mocht doen in het Gasthuismuseum van Geel, samen met een twintigtal erfgoedprofessionals.

Tot slot zijn we blij dat we nog altijd beroep kunnen doen op zuster Ilona Faes, kloosterarchivaris in Tongerlo, die naast haar onmetelijke kennis over het Heilig Graf ook veel afweet van kwaliteitsvolle archief- en depotzorg.

(Dries Horsten)